Naar aanleiding van de tentoonstelling 'Cosmos on earth and in the sky', met werk van vijf Russische kunstenaars en vijf Belgische kunstenaars, interviewde Sofie Teugels NUCLEO residente en tekenares Maaike Leyn.
Maaike Leyn ontvangt me hartelijk in haar atelier, in de voormalige Leopoldskazerne. Aan de muren hangen haar grote houtskooltekeningen, in de ruimte staat een podium. Ze houdt van licht en gezelligheid. Terwijl ik plaatsneem op het houten verhoog, overvalt me een rustig gevoel, alsof ik afstand neem van alle ruis. Ik krijg thee en chocolade, en denk: “Hier wil ik ook werken.”
Via zolder en moskee naar NUCLEO en KASK
Maaike heeft altijd getekend, maar koos niet direct voor het blanke doek. Pas na een universitaire studie Slavistiek ging Maaike voluit voor de beeldende kunsten. Ze besloot een jaar niets anders te doen dan te tekenen en te schilderen maar vond geen voldoening in die beperkte tijd. Ze wou meer, en ze zocht een atelier om haar plannen waar te maken. Maaike werkte boven een café en in een oud moskeetje voor ze in 2006 bij Nucleo haar huidige atelier betrok. “Ik was blij met dit atelier want mijn vorige twee ateliers waren niet geïsoleerd. In de zomer was het vaak te heet onder de dakpannen en in de winter te koud. Ik zat heel dicht bij de gaskachel en terwijl mijn rug bijna verbrandde, bevroren mijn vingers. Dat verhinderde me vaak om te maken wat ik echt wou. Het atelier in de kazerne is een paradijs in vergelijking. Het is er niet alleen aangenaam warm, maar het is ook een mooie ruimte met een verleden en veel zonlicht. Ik vind het zalig dat ik me hier kan opsluiten en niet gestoord word. Thuis is er te veel afleiding van het internet, van kleine dingen die moeten gedaan worden. Op het atelier zijn er alleen de tekeningen en kan ik volledig opgaan in mijn werk. Ik heb dit isolement nodig om te tekenen.”
“Ik teken overdag en 's avonds werk ik als lerares Russisch. Dat is een ideale combinatie: Overdag ben ik alleen met mijn tekeningen en lesvoorbereidingen, 's avonds kom ik onder de mensen. Enkel kunstenaar zijn zou ik veel te eenzaam vinden. Lesgeven is trouwens ook een kunst: Het vergt eveneens veel concentratie en creativiteit. Je probeert constant aan te voelen wat er in de klas leeft en je speelt hierop in. Het is belangrijk dat je een spanningsboog opbouwt zodat de studenten het boeiend blijven vinden. Dit zijn ook elementen die belangrijk zijn terwijl ik teken.
Soms zou ik graag lesgeven in het kunstonderwijs. Maar het lijkt me toch anders. In een taalles ontstaat er een groepsdynamiek, in een kunstles zit elke student op zijn eilandje en ga je als docent bij hen op bezoek. Het lijkt me heel moeilijk om tekenen of schilderen te geven. Ik vraag me vaak af hoe je mensen kunt helpen hun eigen ding te doen zonder je eigen visie aan hen op te dringen. Toen ik al dertig was ben ik beeldende kunst gaan studeren aan het Kask en soms had ik het gevoel dat studenten maakten wat van hen verwacht werd, niet wat ze uit zichzelf zouden maken.
Toch vond ik de meeste leraars zeer interessant. Op het Kask zag ik hoe alle studenten op hun manier proberen om iets te maken. Sommige mensen deden net het tegenovergestelde dan mij, maar toch was het boeiend. Het ontdekken van gelijkenissen, verschillen, elementen die je apprecieert of niks vindt, die hele reflectie helpt je om een eigen weg te vinden. Ik ben uiteindelijk zeer blij dat ik die studie voltooid heb twee jaar terug.“
Zwarte, grote non-thema's
"Met potlood heb je hout in je handen. Met houtskool heb je het materiaal zelf in je handen. Er is geen afstand.”
Maaike kent, voelt, ervaart, beheerst haar houtskool: 'Ik werk al heel lang en heel graag met houtskool. Ik gebruikte het eerst eerder om te schetsen. Als ik met houtskool werk, voel ik me altijd sterker.'
Toch vind je sinds het laatste half jaar ook meer en meer pastel terug in haar werk. Geen felle kleuren, maar verschillende tinten zwart, wit en grijs. Ik kijk naar een van haar werken en zie de nuances, voel de gelaagdheid. Het raakt je met zijn subtiliteit.
De grote houtskooltekeningen komen niet zomaar tot stand: “Ik maak op voorhand een plan. Ik schets op een klein tekenblad, heel rudimentair, of ik gebruik Photoshop.” Als basis van haar tekeningen gebruikt ze zelfgemaakte foto's die ze bewerkt en waarmee ze collages maakt. Als ze eenmaal bezig is op het doek, houdt ze zich niet per se aan die voorbereidingen: “In het begin probeerde ik dat wel en als het niet lukte was ik boos op mezelf, ik verplichtte mezelf de collages zo goed mogelijk over te nemen. Nu doe ik dat niet meer. Het vooropgezette plan is slechts een vertrekpunt en op een gegeven moment laat ik het los en gaat de tekening een eigen leven leiden.”
Toch zijn volgens de kunstenares haar foto's en collages een belangrijk aspect in het tot stand komen van haar werk. “Als ik rondloop in Gent of elders denk ik vaak in functie van mijn tekeningen. Als ik mooie beelden zie, maak ik er een foto van. Zo heb ik al een heel fotoarchief verzameld waaruit ik put om te tekenen. De foto's zijn slechts een vertrekpunt, éénmaal ik vertrokken ben, dirigeert de tekening zichzelf. Maar de realiteit is wel noodzakelijk. Mocht ik louter uit mijn hoofd tekenen, dan zouden er heel andere tekeningen ontstaan, wellicht heel naïeve stripfiguurtjes of zo.” denkt Maaike luidop.
Maaike werkt rond bepaalde thema's, en momenteel zijn dat gordijnen en trappen. 'Non-thema's, noemt ze het zelf. “Mijn onderwerpen hoeven niet noodzakelijk te verwijzen naar de reële wereld buiten de tekening. Het gaat om de manier van tekenen en wat de tekening uit zichzelf oproept. Te veel referenties naar de echte wereld, zouden afleiden van dit opzet. Daarom wil ik zo'n eenvoudig mogelijke onderwerpen, vaak op de grens met het abstracte. Ik probeer poëzie te ontdekken in wat onbelangrijk is, in de dingen die naast de sokkel staan en er niet op.”
Kosmos en kunst
De tentoonstelling 'Cosmos on earth and in the sky' toont het werk van vijf Russische kunstenaars en vijf Belgische kunstenaars, waaronder Maaike. Zij heeft een bijzondere band met Rusland en heeft er al meerdere keren tentoongesteld. “Op een gegeven moment wou ik mijn job als lerares Russisch verbinden met mijn artistieke activiteiten. Aangezien ik weinig af wist van hedendaagse Russische kunst ben ik me toen in Russische kunst gaan verdiepen. Ik verzamelde boeken, ging naar tentoonstellingen en reisde naar Rusland om kunstenaars te interviewen. Dat resulteerde in vriendschappen met Russische kunstenaars, maar ook in verschillende tentoonstellingen met Russische kunst in België. Inmiddels stelde ik ook vaak zelf tentoon in Rusland.”
“Enerzijds heb je de oudere Russische kunst: Tijdens de Sovjet-Unie had je donkere kunst die in het geheim gemaakt werd. De kunstenaars maakten tentoonstellingen in elkaars appartementen of kwamen samen diep in het bos. De bijeenkomsten uit die tijd lijken me heel mysterieus. Vaak deden ze performances of acties. De kunstenaars maakten kunst met heel beperkte middelen en louter voor elkaar. Er was geen extern publiek en er waren ook geen mogelijkheden om iets te verkopen.
Vandaag de dag zijn er nog steeds underground-kunstenaars die in deze traditie verder werken. Het zijn kunstenaars die zich kritisch uitlaten over de huidige gang van zaken en soms houden ze er van om te provoceren. Ze hebben het meestal niet zo voor kunst die vormelijk wil overbluffen en kiezen resoluut voor de inhoud. Het gaat om de spirit, niet om de materie. Op de Kosmos-tentoonstelling in Gent is er werk te zien van Ilja Kitup, hij is zo'n kunstenaar.
Omgekeerd heb je kunstenaars die wel willen verkopen. Kunst is inmiddels hip geworden in een grote stad als Moskou. De nieuwe rijke Russen willen er graag mee uitpakken. Deze kunst is zeer kleurrijk en glamoureus. Het lijkt wel een anti-reactie op de eerder grauwe kunst uit de jaren tachtig en zeventig. Ik denk bvb. aan het werk van Vinogradov en Dubosarsky of AES+F.”
‘Cosmos on earth and in the sky’ loopt nog tot 16/11 in Galerie S&H De Buck en is te bezichtigen woe, do, vr en za, telkens van 15u tot 18u.
